لیپوزوم ها و درس گرفتن از تجربه‌های تلخ این راه

از زمان کشف لیپوزوم‌ها تحقیقات بسیار زیادی بر روی آن انجام شده است.
این تحقیقات منجر به ایجاد بسیاری از فرمولاسیون‌های جدید لیپوزومی برای درمان و کنترل بیماری‌های مختلف شده است. دانشمندان بسیاری در این زمینه تجربه کسب کرده‌اند. این تجربه‌ها گاهی تلخ و گاهی شیرین بوده اند. تجربه‌های تلخ آنجاست که دارویی را تهیه و توسعه می‌دهید اما در مراحل کارآزمایی بالینی اثر بخشی مطلوبی نمی‌بینید. در بخش‌های قبلی (تکنولوژی لیپوزوم) با داروهای تولید و تجاری شده لیپوزومی آشنا شدید. در این بخش بیشتر با داروهایی آشنا می‌شوید که وارد فاز تولید انبوه نشده‌اند.
در ادامه و در تحریریه علمی هنام با داروهای شکست خورده و یا در تحقیق این حوزه آشنا خواهید شد.

فاز۳ تحقیقاتی برای این داروی مبتنی لیپوزوم ها:

Arikace™

داروی مبتنی لیپوزوم Arikace™ در شرکت Transave, Inc در حال گذراندن کارآزمایی‌های بالینی خود می‌باشد. Arikace™ فرمولاسیون لیپوزومی آمیکاسین با انتشار طولانی مدت (AMK) جهت استنشاق است که با استفاده از فناوری پیشرفته لیپوزومی تولید شده است. این محصول در حال حاضر برای آزمایشات بالینی در مرحله III است.
AMK جزئی از خانواده آنتی بیوتیک‌های کلاس آمینوگلیکوزید است.
AMK با مهار تولید پروتئین‌های باکتری، اثر مهاری خود را اعمال می‌کند.
AMK در درمان برخی عفونت‌های حاد باکتریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شرکت Transave, Inc داروی Arikace™ برای درمان عفونت‌های حاد ریه توسعه داد. 
Arikace™ برای درمان عفونت‌های سودوموناس آئروژینوزا (PsA) در بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک (CF) از FDA در ایالات متحده و آژانس دارویی اروپا در اروپا تاییده گرفته است.

در هنام بخوانید: بزرگترین کمپانی‌های فعال در صنعت لیپوزوم (۱)

لیپوزوم سازنده Arikace™، متشکل از کلسترول و DPPC است.
قطر متوسط این لیپوزوم‌ها ۰.۲ تا ۰.۳ میکرومتر است. فرمولاسیون به کار رفته در Arikace™، امکان نفوذ AMK را در ساختمان بیوفیلم باکتری‌ها به وجود اورده است و با حداقل مواجهه سیستمیک، انتشار AMK را در ریه‌ها حفظ می‌کند.

داروی مبتنی لیپوزوم Stimuvax®:

Stimuvax®، قبلاً با نام واکسن لیپوزوم BLP25 شناخته می‌شد. 
Stimuvax® یک واکسن درمانی است که برای انواع خاصی از آنتی ژن‌های ویژه تومور (TSA) بیانگر سرطان، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محصول در ابتدا توسط Cancer Research UK تولید و توسط Oncothyreon, Inc  به بازار عرضه شد.  اگرچه از Stimuvax® به عنوان واکسن سرطان یاد می‌شود، اما در واقع از سرطان جلوگیری نمی‌کند؛ اما به افزایش امید به زندگی بیماران سرطانی کمک می‌کند.  این واکسن سرطان، دارای یک لیپوپپتید آنتی ژنیک، به عنوان مثال Tecemotide (TCM)، در یک سیستم لیپوزومی است.

TCM، موکین ۱ (MUC1) را که در سلول‌های مختلف سرطانی از جمله سینه، پروستات، سرطان ریه سلول کوچک (NSCLC) و سرطان روده بزرگ بیان بیش از حد دارد، هدف قرار می‌دهد. Stimuvax®  با هدف قرار دادن TSA، باعث ایجاد یک واکنش ایمنی سلولی می‌شود که منجر به رد ایمنی تومورهایی می‌شود که دارای آنتی ژن MUC1 هستند. واکسیناسیون با Stimuvax® باعث تحریک لنفوسیت‌های T سیتوتوکسیک (CTL) با واسطه پاسخ ایمنی می‌شود که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد.

Stimuvax® در آزمایشات فاز II خود، یک پاسخ مثبت، به عنوان مثال، افزایش قابل توجهی در امید به زندگی از ۱۳.۳ به ۳۰.۶ ماه نشان داد. اما در کمال ناباوری در آزمایشات فاز III خود دچار شکست شد. دلیل آن عدم مطابقت داده‌های اولیه و ثانویه اعلام شد.

با این حال، این محصول نتوانست به نقاط پایانی اولیه یا ثانویه خود برسد، که منجر به خاتمه ناخوشایند دادگاه Stimuvax® شد. در سال ۲۰۱۴ ، این شرکت اعلام کرد که در حال قطع آزمایش‌های بالینی در سراسر جهان است که با TCM مرتبط است.  

در هنام بخوانید: بزرگترین کمپانی‌های فعال در صنعت لیپوزوم (۲)

مواد سازنده داروی مبتنی لیپوزوم ها:

این واکسن یک پودر لیوفیلیزه شده است که حاوی ۳۰۰ میکرو گرم TCM و ۱۵۰ میکروگرم مونوفسفوریل لیپید A در هر ویال است. واکسن لیپوزومی از لیپوپپتید مصنوعی MUC1 (آنتی ژن) ، مونوفسفوریل لیپید A (افزودنی سیستم ایمنی) ، کلسترول ، لیپیدهای DMPG و DPPC تشکیل شده است.

لوسیون مبتنی لیپوزوم T4N5:

لوسیون T4N5 لیپوزومی، برای ارائه آنزیم ترمیم DNA به صورت موضعی در بیماران Xeroderma pigmentosum ایجاد شده است. این دارو محصولی از شرکت AGI Dermatics, Inc می‌باشد. از نام‌های رایج دیگر این دارو می‌توان به باکتریوفاژ T4 اندونوکلئاز V در لوسیون لیپوزومی (bacteriophage T4 endonuclease V in liposomal lotion) و یا Dimericine (DMC) اشاره کرد.
Xeroderma pigmentosum  یک بیماری ژنتیکی است که فرد را مستعد ابتلا به سرطان پوست می‌کند.

استفاده از لوسیون T4N5 سبب ورود آنزیم‌های ترمیم کننده DNA به سلول‌های پوستی می‌شود. سپس T4N5 وارد هسته‌های سلولی می‌شود، در آنجا  به دیمرهای پیریمیدین  متصل و سپس آن را برش می‌دهد.
این امر منجر به کاتالیز اولین مرحله از مسیر ترمیم برش سلول می‌شود.

مطالعات in vitro و in vivo نشان داد که T4N5 ترمیم DNA در ارتباط با اشعه ماورا بنفش را بهبود می‌بخشد.  آزمایشات فاز I و فاز II  T4N5 که برای پیشگیری از سرطان پوست در بیماران Xeroderma pigmentosum مشخص شده بود، به پایان رسیده است.

با این حال، آزمایشات مرحله III این محصول در سال ۲۰۰۹ خاتمه یافت. اگرچه تا مرحله دوم امیدوار کننده به نظر می‌رسید، اما عدم وجود نتایج بالینی مورد انتظار منجر به خاتمه آزمایش لیپوزوم‌های T4N5 شد.

مکانیسم داروی مبتنی لیپوزوم ها:

مشخص شده است که T4N5 با دو مکانیزم مختلف عمل می‌کنند.
الف) از طریق حذف dimer های DNA نوع پیریمیدین سیکلوبوتان.
ب) بازیابی عملکرد ژن p53

مواد سازنده: لیپوزوم‌های T4N5 از egg lecithin تشکیل شده است.

در هنام بخوانیدک فناوری لیپوزوم | تحولی در سیستم‌های دارورسانی

Liprostin™:

Liprostin™ محصول تولید شده توسط شرکت Endovasc Ltd می‌باشد. تمرکز اصلی شرکت  Endovasc Ltd بر روی تولید داروهای لیپوزمی است. 

Liprostin™  یا پروپستاگلاندین E-1 (PGE-1)، لیپوزوم‌های محصور شده، برای درمان بیماری‌های مختلف قلبی عروقی (تنگی مجدد پس از آنژیوپلاستی) ایجاد شده است. مشخص شده است  که PGE-1  یک گشاد کننده قوی عروق ، مهارکننده پلاکت، ضد التهاب و anti-thrombotic است. Liprostin™ شاخص درمانی بیماری‌های مختلف از جمله بیماری انسداد عروق، limb salvage، لخته شدن و آرتروز را بهبود بخشید.

AngioSoma، Liprostin™  را در سال ۲۰۱۶ حق تولید این محصول را خریداری کرد.
Liprostin™   آزمایشات فاز II را با نتایج عالی در اختلالات عروقی محیطی، یعنی لنگش متناوب به پایان رسانید. تولید این محصول با جلوگیری از انسداد مجدد رگ‌های خونی، از نظر تسکین علائم،  تأثیر مثبت و قابل توجهی خواهد داشت.

منابع:

https://www.ecfs.eu/ctn/arikace
http://www.pmlive.com/pharma_news/mercks_oncology_vaccine_fails_lung_cancer_trial_456320
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28346375/